Struktura kryształu | Krzysztof Zanussi
Pełnometrażowy debiut Krzysztofa Zanussiego to zarazem początek
jego współpracy z Wojciechem Kilarem, która trwała blisko pięćdziesiąt lat (i tyleż
filmów reżysera), aż do śmierci kompozytora. Zanussi chciał początkowo zmontować
obraz pod gotową muzykę i niemal wymusił jej skomponowanie na Kilarze, później
jednak okazało się, że, tak jak ostrzegał kompozytor, muzykę do zmontowanego
obrazu trzeba było napisać od nowa. Efektem jest wspaniale zsynchronizowana
ścieżka dźwiękowa, współgrająca z muzyczną strukturą samego filmu.
Można wyróżnić w niej trzy główne tematy, tak jak w filmie występuje troje głównych bohaterów: dwóch zaprzyjaźnionych naukowców, Jan i Marek, z których pierwszy zrezygnował z kariery i osiadł na prowincji, żeniąc się z miejscową nauczycielką, Anną, trzecią ważną postacią Struktury kryształu. Film skupia się na wizycie drugiego z mężczyzn, człowieka sukcesu, u wspomnianego małżeństwa z prowincji. Marek próbuje zrozumieć kolegę i skłonić go do powrotu do świata badań naukowych. Akcja filmu rozgrywa się w zimie, która jest fotografowana w przejmującej, kontrastowej czarno-bieli i licznych dalekich planach.
Właśnie
w takim kontekście pojawia się pierwszy muzyczny temat i rzadki u Kilara
ascetyczny wręcz punktualizm: dwu- i trzydźwiękowe gesty klarnetu oraz
rezonujący, szklany wibrafon (wiele wskazuje na to, że właśnie do tego stylu
nawiązuje Mikołaj Trzaska w muzyce do filmów Smarzowskiego). Duet powtarza się
jeszcze raz, kiedy indziej drugi instrument występuje solo, często tylko na
kilka sekund, niemal jako formalny przecinek.
Podobnie
potraktował kompozytor pozostałe utwory na fortepian. Krystalicznie czysty temat
drugi z powtarzanymi, rozłożonymi akordami przypomina pierwsze preludium z Wohltemperierte Klavier Bacha i wyprzedza
o dekady późny styl Arvo Pärta,
który przyniósł estońskiemu mistrzowi taką popularność w kinie. Tutaj towarzyszy
spacerowi trojga bohaterów w zimowym krajobrazie, przepięknie sfilmowanemu w
równoległej jeździe kamery. Potem będą migotać jeszcze tu i ówdzie kilkutaktowe
wspomnienia tego motywu.
Temat
trzeci wreszcie, także repetytywny i minimalistyczny, został oparty na
sekundach wielkich oraz tercjach małych i utrzymany w kołyszącym rytmie. Motyw
ten ilustruje codzienne czynności bohatera: wyciąganie wiadra ze studni,
dokładanie węgla do pieca, doglądanie gospodarstwa. Pojawia się również w
dynamicznej scenie jazdy kuligiem, kontrastując z nią swym spokojem, zastępuje też
temat drugi w finałowej scenie spaceru obu przyjaciół.
Trzy
powyższe tematy tworzą główną osnowę muzyczną filmu, nadzwyczaj zgodną z fabułą
i obrazem. Muzyka ta miała bowiem mieć – jak deklarował sam kompozytor – charakter
umowny i oddawać swoistą „czystość ducha” tak bohaterów, Jana i Anny, jak i
kompozycji kadru oraz czarno-białych kontrastów. Istotnymi elementami ścieżki
dźwiękowej okazują się także liczne wtrącenia w postaci muzyki diegetycznej: z
radia sączą się zazwyczaj jazzowe tria lub wokale, ale także humorystycznie wykorzystana
III część Siódmej Symfonii Beethovena
i II część Czwartej tegoż, wieńcząca film
swą pogodną kodą.
Konteksty
W wywiadzie udzielonym Małgorzacie Kalicińskiej Kilar podkreślał związek swojej muzyki z plastyczną urodą filmu Zanussiego oraz jej specyficzny, umowny charakter.
Fragmenty filmu Struktura kryształu w reż. K. Zanussiego, 1969, © Studio Filmowe TOR
Film można obejrzeć w całości tutaj.
Poniżej znajduje się wtyczka systemu komentarzy DISQUS. Została ona napisana w html5, dlatego upewnij się czy Twój czytnik ekranu go wspiera. Oficjalnie wspierane przez DISQUS czytniki to VoiceOver i NVDA.
Przemieszczając się przyciskiem tab po kolejnych polach wtyczki, w 9 kroku (po pozycji udostępnij) możnesz wpisać treść komentarza. Jeśli jesteś już zalogowany zatwierdzić wysłanie Twojego komentarza możesz w kroku 10.
Jeśli nie jesteś zalogowany do systemu DISQUS możesz to zrobić w kroku 10. Możesz również logować się poprzez konta Facebook, Twitter lub Google+ w krokach kolejno 11, 12 i 13. W celu zarejestrowania nowego konta w DISQUS podaj swoje dane, w kroku 15 imię, 16 e-mail, 17 hasło. Zatwierdzić wysłanie komentarza można w kroku 18.
SKOMENTUJ
comments powered by Disqus