Epilog norymberski | Jerzy Antczak

szczegóły materiału

typ nagrania: wideo

czas trwania: 2:06:02

gatunek: spektakl

rok produkcji: 1969

język: polski

data premierowej emisji: 24-11-1969

barwa: czarno-biały

kategoria wiekowa: 12

twórcy i obsada

reżyseria: Jerzy Antczak

autor: Jerzy Antczak

rejestracja: Joanna Wiśniewska

autor scenografii: Jerzy Masłowski

aktor: Aleksander Sewruk (Przewodniczący Sądu), Stanisław Jasiukiewicz (Rudienko), Zdzisław Mrożewski (Shawcros), Jan Englert (Dr Gilbert), Janusz Zakrzeński (Frank), Mieczysław Pawlikowski (Goering), Henryk Borowski (Ribbentrop), Ryszard Pietruski (Kaltenbrunner), Henryk Bąk (Hoess), Tadeusz Białoszyński (Keitel), Karolina Lubieńska (Seweryna Szmaglewska), Jadwiga Barańska, Czesław Byszewski, Tadeusz Cygler, Józef Fryźlewicz, Aleksander Gąssowski, Teodor Gendera, Edward Szupelak-Gliński, Mieczysław Kalenik, Józef Kondrat, Zbigniew Koczanowicz, Stanisław Milski, Adam Mularczyk, Zygmunt Maciejewski, Ryszard Markowski, Aleksander Michałowski, Jan Orsza, Leon Pietraszkiewicz, Ryszard Pikulski, Michał Pluciński, Andrzej Szczepkowski, Czesław Strzelecki, Andrzej Szenajch, Zbigniew Stawarz, Andrzej Siedlecki, Ryszard Urbanowicz, Mieczysław Voit, Kazimierz Wilamowski, Janusz Ziejewski

Opis

Spektakl Jerzego Antczaka – „przerażająco rzeczowy”, świetnie zagrany – jest jednym ze szczytowych osiągnięć teatru faktu w skali międzynarodowej.

Spektakl stanowi rekonstrukcję procesu, który alianci wytoczyli czołowym politykom i dowódcom III Rzeszy, oskarżonym o popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości. Rozprawa toczyła się od 20 listopada 1945 roku do 1 października roku 1946 przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze.

Antczak stworzył scenariusz przedstawienia na podstawie wydanego w 1962 roku zbioru wspomnień i dokumentów członków polskiej delegacji na proces – Przed trybunałem świata Tadeusza Cypriana i Jerzego Sawickiego. Posiłkował się też Norymberskim epilogiem Arkadija Połtoraka, przełożonym z rosyjskiego w roku 1968. „Sama książka nic nie wniosła, bo przedstawiała sprawę z rosyjskiego punktu widzenia, z pominięciem Katynia itp. – ale mnie zainspirowała” – mówił reżyser w wywiadzie udzielonym Katarzynie Bielas i Jackowi Szczerbie w „Dużym Formacie”. Pełne stenogramy z procesu dostał za pośrednictwem ambasadora USA w Polsce, Johna Austina Gronouskiego. W spektaklu wyeksponował polskie wątki. Znalazło się w nim przesłuchanie jednego z dwóch świadków zgłoszonych przez polskie władze, Seweryny Szmaglewskiej, która pobyt w nazistowskim obozie koncentracyjnym opisała w Dymach nad Birkenau.

Personalia
Antczak, w latach 1963–1975 naczelny reżyser Teatru Telewizji, krążył wokół norymberskiego tematu przez kilka lat. Jednym z punktów zwrotnych przy pracy nad Epilogiem… był moment, gdy zapoznał się z przemową prokuratora generalnego USA, Roberta Houghwouta Jacksona. Mówił on na procesie o oskarżonych słowami z Ryszarda III Williama Shakespeare’a: „Stoją oni przed nami, jak stał Gloucester nad zwłokami zamordowanego przez siebie króla. Błagał on wdowę, tak jak oni błagają nas: »Powiedz, że to nie ja zabiłem!«. Ale on przecież jest zabity. Jeśliby dziś powiedzieć, że ci ludzie są niewinni, to znaczy, że nie było obozów koncentracyjnych, masowych zabójstw... Nie było drugiej wojny światowej”. Antczak wpadł na pomysł, że Jackson będzie w jego inscenizacji narratorem. Wciela się w niego Andrzej Łapicki.
Drugim istotnym epizodem stało się spotkanie z dziennikarzem, Karolem Małcużyńskim: „Jadę rozklekotaną windą, a ze mną Karol Małcużyński, przystojny jak amant. Mówi: „Słyszałem, że przymierza się pan do Epilogu, a czy pan wie, że ja byłem tam polskim korespondentem?” – przypominał Antczak w „Dużym Formacie”. Dzięki Małcużyńskiemu dowiedział się o doktorze Gilbercie, amerykańskim psychiatrze, któremu „spowiadali się” nazistowscy przywódcy. Również i jego postać znalazła się w przedstawieniu. Gra ją Jan Englert. Na ekranie pojawia się również sam Małcużyński. „Zrozumiałem bowiem, iż tylko żywy człowiek, naoczny świadek tamtych odległych zdarzeń, może właściwie pokierować akcją, wyznaczyć jej formalny kształt – kształt przywołanych do życia wspomnień – tłumaczył reżyser. – Nic nie wywiera takiego wrażenia na widowni jak uczestniczenie w zdarzeniu autentycznym, w czymś, co jest samą prawdą, a nie fikcją”.

Głosy z widowni
Pionierski teatr faktu uhonorowano Nagrodą Państwową I stopnia oraz nagrodą Komitetu do spraw PRiTV. Niektórzy nazywali go „przerażająco rzeczowym”. O wrażeniu, jakie wciąż robi Epilog…, świadczy fakt, że jego filmowa wersja (1970) została wyróżniona laurem na festiwalu w Houston w 2006 roku.

Na marginesie
Spektakl nagrywano na żywo. Na film przeznaczono czternaście dni zdjęciowych.

O reżyserze

Jerzy Antczak

(ur. 1929) – aktor, reżyser telewizyjny i filmowy. Ukończył wydział aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi (1953). Był aktorem łódzkich scen: Powszechnego (1953–1957), a następnie Nowego (1958–1960). Od 1957 roku reżyserował spektakle w ośrodku Telewizji Polskiej w Łodzi, gdzie zrealizował m.in. adaptację Ojca Goriot Honoré de Balzaca (1962). W latach 1963–1975 był naczelnym reżyserem Teatru TV. Przygotowywał wiele przedstawień w konwencji realistycznej.

zobacz także

słuchowisko Audio 30:18 Ślub | Witold Gombrowicz | 1/2 Słuchowisko w reżyserii Waldemara Modestowicza stanowi dowód na to, że „teatr wyobraźni” jest formą, która bardzo dobrze radzi sobie z meandrami dramaturgii Witolda Gombrowicza.

spektakl Wideo 2:31 Proces | Agnieszka Holland, Laco Adamik | fragment Proces wg Franza Kafki przygotowany przez reżyserki duet – Agnieszkę Holland i Laco Adamika: Roman Wilhelmi jako Józef K. zmaga się ze światem, który jest pułapką i więzieniem.

słuchowisko Audio 1:15:45 Mazepa | Juliusz Słowacki Jedno z najstarszych powojennych słuchowisk w archiwum Polskiego Radia – Mazepa Juliusza Słowackiego w reżyserii Janusza Warneckiego.

słuchowisko Audio 47:01 Lalek | Zbigniew Herbert Zbigniew Herbert odświeża formułę słuchowiska, pisząc tzw. sztukę na głosy. Jerzy Markuszewski czyni z niej wciągający teatr radiowy zbliżony do reportażu.

spektakl Wideo 2:35 Krawiec | Michał Kwieciński | fragment Demoniczny krojczy-filozof w wykonaniu Andrzeja Seweryna pokazuje, na czym w praktyce polega trzymanie władzy – Krawiec Sławomira Mrożka w reżyserii Michała Kwiecińskiego.