2007: Macbeth | Grzegorz Jarzyna

Reżyser przed premierą w TR Warszawa: „Poczułem w tym tekście energetyczne uderzenie. To najkrótszy, najbardziej zwarty utwór Szekspira, o filmowej wręcz formie. Trzeba podpiąć się pod jego dynamikę i wjechać na autostradę, która biegnie przez dzieje – wyjaśniał w rozmowie z Jackiem Cieślakiem w „Rzeczpospolitej”. – Pierwsza wojna światowa rozpoczęła upadek kolonializmu, druga – stworzyła dwubiegunowy układ na świecie. Teraz mamy nową sytuację geopolityczną. Nie wiemy, co będzie, gdy sytuacja wymknie się spod kontroli. To dobry temat na political fiction. Zauważyłem też analogie między historią a współczesnością. Macbeth pokazuje krwawo stłumioną rebelię i zamach stanu, ogarniający wprawdzie tylko jeden kraj, ale mający konsekwencje polityczne dla całego regionu. Dziś zmieniły się tylko metody walki i środki propagandy. Kiedyś ucinano głowę wodza i pokazywano ją na murach, teraz do walki propagandowej wprzęgnięto media – telewizję, Internet. Ówczesne od dzisiejszych wojen różnią się właściwie tylko skalą”.

Z dramatu napisanego przez Shakespeare’a w 1606 roku, rozgrywającego się wśród władców średniowiecznej Szkocji, reżyser pozostawił zarys fabuły i postacie, ale nadał im odmienny status. Rzecz dzieje się na Bliskim Wschodzie, w bazie szkockiej dywizji desantowej walczącej z arabskimi rebeliantami (Macbeth samowolnie przeprowadza atak komandosów na meczet, w którym schronili się islamscy bojownicy. Triumfując, prezentuje odciętą głowę jednego z nich).


Zamiast trzech Wiedźm, przeznaczenie bohatera zapowiada grecka bogini zemsty – Hekate, która po raz pierwszy objawia się jako Arabka w czadorze, później zaś, jako Doktor z łysą czaszką, asystuje przy samobójstwie Lady Macbeth. Śmiałość adaptatora obrazują choćby słowa wypowiadane przez Macbetha: „I can ease your pain/ Get you on your feet again” – to nie Shakespeare, tylko fragment z piosenki Comfortably Numb Pink Floyd.

Jarzyna przeniósł inscenizacyjną machinę do dawnej fabryki im. Ludwika Waryńskiego na warszawskiej Woli (działała tam firma Bumar, która w 2004 roku wygrała przetarg na kontrakt zbrojeniowy w Iraku). Sceniczna premiera przedstawienia odbyła się w 2005 roku. W hali zakładów powstały amfiteatralna widownia oraz trzykondygnacyjna scena z kilkoma miejscami gry połączonymi schodami, w których akcja działa się symultanicznie. Ze względu na ogrom obiektu aktorzy używali mikroportów.

Telewizyjna wersji przedstawienia jest krótsza. Twórcom zależało na stworzeniu iluzji filmu o współczesnej wojnie poprzez dynamiczny montaż, efekty dźwiękowe, świetlne i pirotechniczne. Obok realistycznych scen walk pojawiają się też sekwencje fantasmagoryczne – wizje Mackbetha wywiedzione z krwawych dreszczowców typu gore.



Personalia
Realizując 2007: Macbeth, Jarzyna miał już doświadczenie w działaniach poza sceną teatru. W sezonie 2003/2004 prowadził projekt Teren Warszawa, polegający na wchodzeniu w nowe przestrzenie miejskie. W efekcie powstały: Zaryzykuj wszystko George'a F. Walkera, grane w poczekalni Dworca Centralnego, oraz Bash Neila LaBute'a w dawnej drukarni prasowej. 2007: Macbeth nawiązywał także do projektu polegającego na badaniach transgresji międzygatunkowych i współczesnym odczytywaniu mitów. Jarzyna zaczął go w 2006 roku Giovannim wg Moliera i Mozarta oraz spektaklem mede:a na podstawie Eurypidesa.

Głosy z widowni
Przy okazji scenicznej premiery na ogół zżymano się na próbę imitowania filmu wojennego w gigantycznej przestrzeni zmuszającej wykonawców do stosowania wyrazistych środków ekspresji. Agnieszka Celeda pisała w „Polityce”: „Jarzyna kręci ten »film w teatrze« z rozmachem, efektownie i z humorem. Gorzej, kiedy z ogólnych obrazów trzeba przejść w bardziej intymne rejony, zacząć tłumaczyć działania głównych bohaterów. Tu przestrzeń przestaje sprzyjać: Cezary Kosiński – którego sylwetkę widzimy, jak miota się między kolejnymi planami, a jego głos szeptany do mikroportu płynie do nas gdzieś zza pleców – nie ma szans na ukazanie rozterek Macbetha, pozostawia go sztywnym jednoznacznym żołdakiem. Podobnie Aleksandra Konieczna: obłęd Lady Macbeth prezentowany jest za pomocą znaków tak drastycznych jak bezwiedne moczenie się, ale jego przyczyny pozostają nieopowiedziane”.

Ale po telewizyjnej emisji Aneta Kyzioł na łamach tego tygodnika notowała: „Spektakl oglądany dziś, na ekranie komputera lub telewizora, gdy kamera śledzi zacięte usta Lady Macbeth czy zmęczone spojrzenie Macbetha Cezarego Kosińskiego, odzyskuje to, co tracił w wersji live: szekspirowskie emocje. Z opowieści o bazie wojskowej w Iraku zmienia się w conradowską podróż do jądra ciemności, w głąb krwawych instynktów i budzącego się sumienia”.

Na marginesie
Realizacja telewizyjna nakręcona została kilkanaście miesięcy po teatralnej premierze. Miesiąc po ukończeniu zdjęć pofabryczną halę wyburzono pod nowe inwestycje. TR Warszawa pokazywał Macbetha w różnych miejscach, np. w 2008 roku kilkanaście razy w Nowym Jorku, w Tobacco Warehouse na tle mostu Brooklińskiego i panoramy Manhattanu, już bez wieżowców World Trade Center zniszczonych przez Al-Kaidę.