Raj utracony | Krzysztof Penderecki
odtwarzaj/zatrzymaj - spacja|
przewiń w przód/przewiń w tył - strzałki prawo/lewo|
głośniej/ciszej - strzałki góra/dół|
jakość - q
Posłuchaj więcej utworów w Kolekcji specjalnej TRZEJ KOMPOZYTORZY
Opis materiału
Zrealizowanie zamówienia mającego
uczcić 200-lecie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej wymagało podjęcia tematu adekwatnego. Jego źródłem stał
się poemat Raj utracony Johna
Miltona. Librecista Christopher Fry okroił utwór z nadmiaru treści filozoficznych
(z ponad 10 000 wersów wybrał 1500) i dokonał przesunięcia akcentów. W dziele
purytańskiego poety angielskiego symbolicznymi postaciami centralnymi są Szatan
i Bóg, w opracowaniu Fry’a ich role zdają się być jednak mniej istotne – w centrum
znajdują się tu pierwsi ludzie oraz ich funkcjonowanie w orbicie oddziaływania
Dobra i Zła. Podjęcie uniwersalnego tematu i poruszanie fundamentalnych kwestii
egzystencjalnych, takich jak geneza zła, koszt wolnej woli, ludzka „upadła”
kondycja i transformująca rola miłości, przesądzają o tym, że utwór Pendereckiego
stanowi propozycję „nie tylko dla chrześcijan”.
Opowieść o Adamie i Ewie jest, jak w Pasji, relacjonowana i komentowana (głównie przez chór); przemawiają również Bóg i sam Milton. Umuzycznione „Niebo” i „Piekło”, sfera jasności i ciemności, na kartach partytury Raju utraconego toczą ze sobą nieustanny bój. Rolę komentatora wydarzeń pełni także orkiestra, a w niektórych produkcjach tancerze portretują Adama i Ewę w interakcji z odgrywającymi te role śpiewakami. Odrębne charakterystyki dźwiękowe i nieprzypadkowa instrumentacja ułatwiają analizę semantyczną dzieła i sprawiają, że przebieg zdarzeń pozwala się rekonstruować bez śledzenia treści dramatu zawartej w partiach wokalnych, właściwie z zamkniętymi oczami. Adamowi, na przykład, towarzyszą najczęściej instrumenty smyczkowe, Ewie zaś – flet, obój i dzwonki . Partie pierwszych ludzi znaczone są obecnością interwałów tercji, podczas gdy trytony i półtony wraz z instrumentami dętymi blaszanymi występują w partii Szatana, a oktawa, unisono oraz organy to atrybuty Boga.
Muzykę akcji („diegetyczną”) i inscenizacji („atmosferyczną”) trudno tu nieraz rozróżnić. Procesja zwierząt oddana jest na sposób ilustracyjny (a także symboliczny – pojawieniu się łabędzia towarzyszy cytat z Lohengrina Ryszarda Wagnera; wśród cytatów znajduje się też Bachowski chorał O grosse Lieb’ z Pasji wg św. Jana), ale już gdy archanioł Michał ukazuje Adamowi skutki grzechu, dźwiękonaśladowczość łączy się z narracyjnością – wizje śmierci Abla, zarazy, wojny i powodzi scalone są w formę passacaglii.
Dla odbioru dzieła niepoślednie znaczenie miała jego długość (ponad trzy godziny), zastosowany język dźwiękowy (szczególnie harmonika), stosunek do głosów wokalnych (Wagnerowski) i rodzaj ekspresji (późnoromantyczny). Idea powrotu do źródeł opery-oratorium (sacra rappresentazione) w przypadku wystawień stricte scenicznych wzbudzała wątpliwości krytyki, choć nie brakowało też głosów zachwytu i wzruszenia. Na premierę dzieła, pod koniec 1978 roku, ściągnęło w każdym razie do Chicago aż 40 przedstawicieli prasy, zaś transmisje zebrały przed radioodbiornikami kilka milionów osób w 14 krajach świata.
Prezentowane nagranie dokumentuje koncertową wersję utworu przedstawioną na festiwalu Wratislavia Cantans w 1998 roku.
Konteksty
Opowieść o Adamie i Ewie jest, jak w Pasji, relacjonowana i komentowana (głównie przez chór); przemawiają również Bóg i sam Milton. Umuzycznione „Niebo” i „Piekło”, sfera jasności i ciemności, na kartach partytury Raju utraconego toczą ze sobą nieustanny bój. Rolę komentatora wydarzeń pełni także orkiestra, a w niektórych produkcjach tancerze portretują Adama i Ewę w interakcji z odgrywającymi te role śpiewakami. Odrębne charakterystyki dźwiękowe i nieprzypadkowa instrumentacja ułatwiają analizę semantyczną dzieła i sprawiają, że przebieg zdarzeń pozwala się rekonstruować bez śledzenia treści dramatu zawartej w partiach wokalnych, właściwie z zamkniętymi oczami. Adamowi, na przykład, towarzyszą najczęściej instrumenty smyczkowe, Ewie zaś – flet, obój i dzwonki . Partie pierwszych ludzi znaczone są obecnością interwałów tercji, podczas gdy trytony i półtony wraz z instrumentami dętymi blaszanymi występują w partii Szatana, a oktawa, unisono oraz organy to atrybuty Boga.
Muzykę akcji („diegetyczną”) i inscenizacji („atmosferyczną”) trudno tu nieraz rozróżnić. Procesja zwierząt oddana jest na sposób ilustracyjny (a także symboliczny – pojawieniu się łabędzia towarzyszy cytat z Lohengrina Ryszarda Wagnera; wśród cytatów znajduje się też Bachowski chorał O grosse Lieb’ z Pasji wg św. Jana), ale już gdy archanioł Michał ukazuje Adamowi skutki grzechu, dźwiękonaśladowczość łączy się z narracyjnością – wizje śmierci Abla, zarazy, wojny i powodzi scalone są w formę passacaglii.
Dla odbioru dzieła niepoślednie znaczenie miała jego długość (ponad trzy godziny), zastosowany język dźwiękowy (szczególnie harmonika), stosunek do głosów wokalnych (Wagnerowski) i rodzaj ekspresji (późnoromantyczny). Idea powrotu do źródeł opery-oratorium (sacra rappresentazione) w przypadku wystawień stricte scenicznych wzbudzała wątpliwości krytyki, choć nie brakowało też głosów zachwytu i wzruszenia. Na premierę dzieła, pod koniec 1978 roku, ściągnęło w każdym razie do Chicago aż 40 przedstawicieli prasy, zaś transmisje zebrały przed radioodbiornikami kilka milionów osób w 14 krajach świata.
Prezentowane nagranie dokumentuje koncertową wersję utworu przedstawioną na festiwalu Wratislavia Cantans w 1998 roku.
Konteksty
Ludwik Erhardt w swej korespondencji z prawykonania dzieła w Chicago podkreślał gorącą atmosferę towarzyszącą pierwszej od 1921 roku premierze opery europejskiego kompozytora w Stanach Zjednoczonych oraz muzyczne i estetyczne walory dzieła Pendereckiego. Ten sam autor w książce programowej Warszawskiej Jesieni 1979 roku, zapowiadając wykonanie Raju przez zespół operowy ze Stuttgartu, pisał o związkach utworu z dramatami muzycznymi Wagnera oraz o jego prowokującym do dyskusji charakterze. Przedstawienie rzeczywiście wzbudziło kontrowersje, zwłaszcza ze względu na pewne rozwiązania inscenizacyjne, o czym pisał Erhardt na łamach „Ruchu Muzycznego”.
fot. Marek Suchecki
Powiązane materiały
Powiązane materiały
-
czas trwania 4 min 48 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Adagietto z Raju utraconego na orkiestrę | Krzysztof Penderecki
Posłuchaj więcej utworów w Kolekcji specjalnej TRZEJ KOMPOZYTORZY
-
czas trwania 5 min 00 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Adagietto z Raju utraconego na rożek angielski i orkiestrę smyczkową | Krzysztof Penderecki
-
czas trwania 1 godz 57 min 41 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Diabły z Loudun | Krzysztof Penderecki
-
czas trwania 1 godz 31 min 55 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Czarna maska | Krzysztof Penderecki
-
czas trwania 1 godz 08 min 52 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Ubu Król | Krzysztof Penderecki
Zobacz także
-
czas trwania 4 min 51 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Pianohooligan | 15 Studies for the Oberek | Study 11
Piotr Orzechowski, młody pianista jazzowy znany jako Pianohooligan, przedstawia 15 zaskakujących eksperymentów muzycznych skoncentrowanych wokół ludowego tańca – oberka. Solowa płyta artysty ukazała się w listopadzie 2014 roku
-
czas trwania 3 min 43 sek
Przejdź do gatunku: koncert
Pieśń bez słów | Pytania do ogrodu na sopran i fortepian | Miłosz Bembinow
-
czas trwania 19 min 10 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Preludium i Fuga na orkiestrę smyczkową | Leszek Możdżer
-
czas trwania 1 min 29 sek
Przejdź do gatunku: audycja
Mów do mnie jeszcze | Mieczysław Karłowicz
-
czas trwania 10 min 40 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Trzy pieśni do słów Jana Kochanowskiego | Maciej Małecki
SKOMENTUJ
Dodaj komentarz.Poniżej znajduje się wtyczka systemu komentarzy DISQUS. Została ona napisana w html5, dlatego upewnij się czy Twój czytnik ekranu go wspiera. Oficjalnie wspierane przez DISQUS czytniki to VoiceOver i NVDA.
Przemieszczając się przyciskiem tab po kolejnych polach wtyczki, w 9 kroku (po pozycji udostępnij) możnesz wpisać treść komentarza. Jeśli jesteś już zalogowany zatwierdzić wysłanie Twojego komentarza możesz w kroku 10.
Jeśli nie jesteś zalogowany do systemu DISQUS możesz to zrobić w kroku 10. Możesz również logować się poprzez konta Facebook, Twitter lub Google+ w krokach kolejno 11, 12 i 13. W celu zarejestrowania nowego konta w DISQUS podaj swoje dane, w kroku 15 imię, 16 e-mail, 17 hasło. Zatwierdzić wysłanie komentarza można w kroku 18. comments powered by Disqus