I Koncert na fortepian i orkiestrę (wyk. Peter Jablonsky) | Wojciech Kilar
Wojciech Kilar od wczesnych lat uczył się gry na fortepianie. Pod okiem znakomitych pedagogów osiągał wyniki, które pozwalały myśleć o nim jako o przyszłym wirtuozie. Start Kilara w Konkursie Chopinowskim nie doszedł wprawdzie do skutku, jednak młody muzyk zdołał opracować niemal kompletny repertuar konkursowy, złożony m.in. z wybranych etiud Chopina, jego Sonaty b-moll op. 35 i Poloneza fis-moll op. 44. Rozwój kariery wykonawczej zniweczyło ostatecznie zainteresowanie kompozycją i coraz intensywniejsza praca na tym polu. Zastanawiające, że Kilar-kompozytor jak gdyby dystansował się od Kilara-pianisty, co widać w spisie utworów: partię fortepianu eksponują tylko nieliczne jego dzieła. W latach 50. powstała II Symfonia „Concertante” na fortepian i orkiestrę (1956) oraz Koncert na 2 fortepiany i orkiestrę perkusyjną (1958); po prawie czterdziestu latach, w 1997 roku, Kilar skomponował Koncert na fortepian i orkiestrę, a w 2011 – Koncert na fortepian, orkiestrę smyczkową i perkusję – swoje ostatnie dzieła z fortepianem w roli głównej. Inspiracją do powstania pierwszego z koncertów był talent i prośba polsko-szwedzkiego pianisty, Petera Jablonskiego, a także, jak się zdaje, własne doświadczenia autora jako wykonawcy.
Utwór składa się z trzech części. Dwie pierwsze (Preludium, Corale) przebiegają w powolnych tempach; fortepianowi towarzyszą tu
wyłącznie instrumenty smyczkowe. Dopiero żywiołowy finał (Toccata) pozwala zabrzmieć również dętym drewnianym, blaszanym oraz
perkusji. Do wewnętrznej „logiki” utworu należy również regularna zmienność
relacji między solistą a orkiestrą: w części I dominuje fortepian, w finale –
orkiestra, zaś ogniwo środkowe to „złoty środek” – punkt, w którym obie siły
wykonawcze pozostają w równowadze.
Preludium – Andante
con moto prezentuje charakterystyczną figurę w partii fortepianu. Jej miarowy
rytm i nieznaczne przesunięcia na skali wysokości wywołują wrażenie
bezkresnego, „zaświatowego” trwania, podobnie jak towarzyszące grze solisty
długie akordy smyczków. Większość tych współbrzmień składa się z trójdźwięku
durowego („wesołego”, np. C-E-G), połączonego wspólnymi tonami z trójdźwiękiem
mollowym („smutnym”, np. E-G-H). Kompozytor tak opisywał jego specyficzne
brzmienie Klaudii Podobińskiej i Leszkowi Polonemu: „Myślę, tak siebie oceniam,
że jestem człowiekiem wesoło-smutnym, jak taki akord bardzo banalny, używany od
czasów impresjonistów (...); w muzyce moll oznacza jakiegoś rodzaju zamyślenie,
smutek; dur – dobro, jasność. Natomiast ten szalenie banalny akord (...) łączy
cechy obu trybów”. W toku Preludium
brzmienie fortepianowych figur i „wesoło-smutnych” akordów stopniowo tężeje, po
czym rzednie, przybierając pod koniec taki charakter, jak na początku utworu.
Środkowe ogniwo Koncertu,
Corale – Largo religiosamente,
przynosi nastrój nabożnego skupienia. Użyte w tytule słowo „corale” („chorał”)
odnosi się do melodii, którą kompozytor zacytował, czyniąc ją podstawą całej
tej części. Autorski komentarz zdradza, że chodzi o „tradycyjny śpiew po
Komunii, Benedictus” (tj. śpiew Benedictus Dominus Deus Israel, zwany Kantykiem Zachariasza), jednak
„zwykłemu” uczestnikowi rzymskokatolickiej liturgii z pewnością przypomni się
tu melodia do słów „Chwała na wysokości Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej
woli”. Ujętą w masywne akordy melodię podejmują na przemian instrumenty
smyczkowe i fortepian. Środkowy odcinek Chorału
odróżnia się od skrajnych użyciem smyczków w obsadzie solowej i dłuższym
monologiem fortepianu. Lokalna kulminacja przypada pod koniec tej części –
fortepian i zespół smyczkowy skandują donośnie opadającą sekwencję kilku akordów,
wielokrotnie ją powtarzając. Interesująco wypada lektura Chorału w zestawieniu z powolną częścią I Koncertu fortepianowego d-moll op. 15 Johannesa Brahmsa (z
podtytułem Benedictus qui venit in nomine
Domini) oraz centralnym fragmentem III
Koncertu fortepianowego Beli Bartóka (Adagio
religoso).
Tytuł finałowego ogniwa (Toccata)
wskazuje na jego związek z wirtuozowskimi utworami pisanymi na instrumenty
klawiszowe w epoce baroku. Istotnie – finał Koncertu
brzmi efektownie, a przed solistą piętrzy ogromne techniczne trudności (sam
kompozytor uznał niektóre fragmenty za niewykonalne!). Prędkie figury w partii
fortepianu brzmią nieustannie, służąc za tło wystąpieniom innych instrumentów.
Ich kwestie dzielą finał na krótkie odcinki; między początkiem i końcem każdego
z nich wzrasta wolumen brzmienia i napięcie muzycznej akcji. W kolejnych epizodach
pojawiają się: „wykrzykniki” instrumentów smyczkowych i dętych, „łoskot”
perkusji, majestatyczny, ni to góralski, ni to kościelny chorał (grany kolejno
przez dęte i smyczki) i jeszcze jedno wejście perkusji. Fortepian zostaje w
końcu osamotniony, jednak po chwili dołączają się do niego instrumenty
smyczkowe, a później dęte z ponowną prezentacją chorału. Finałowa „gonitwa”
odbywa się przy walnym współudziale perkusji.
Sam kompozytor cenił tę kompozycję szczególnie; uważał ją za
swój muzyczny autoportret („Jestem jak Koncert fortepianowy”).
Konteksty
Praca nad utworem zajęła Kilarowi wiele czasu, a przed jego napisaniem
w twórczości kompozytora miała miejsce długa przerwa. Przyczyny takiego stanu
rzeczy wyjaśniał Klaudii Podobińskiej i Leszkowi Polonemu. Tym samym rozmówcom
zdradził też sekrety inspiracji leżących u podstaw II części Koncertu.
Powiązane materiały
-
czas trwania 27 min 03 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
II Koncert na fortepian i orkiestrę | Wojciech Kilar
Posłuchaj więcej utworów w Kolekcji specjalnej WOJCIECH KILAR
-
czas trwania 27 min 32 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
I Koncert na fortepian i orkiestrę (wyk. Janusz Olejniczak) | Wojciech Kilar
-
czas trwania 33 min 53 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
II Symfonia „Sinfonia concertante” na fortepian i wielką orkiestrę symfoniczną | Wojciech Kilar
Zobacz także
-
czas trwania 11 min 46 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Trilogic na flet, altówkę i harfę | Maciej Zieliński
Prawykonanie utworu zarejestrowane w ramach XII Festiwalu Muzyki Nowej. W Muzeum Górnośląskim w Bytomiu wystąpiło Lorien Trio w składzie Agnieszka Kaczmarek-BIalic, Alicja Lizer-Molitorys i Aleksandra Batog. Utwór zamówiony i dofinansowany w ramach Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kolekcje, priorytet Zamówienia kompozytorskie. Operatorem priorytetu jest Instytut Muzyki i Tańca.
-
czas trwania 5 min 18 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Temat z filmu „Bilans kwartalny” (dyr. Jan Pruszak) | Wojciech Kilar
-
czas trwania 5 min 04 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Uwertura smyczkowa (dyr. Grzegorz Fitelberg) | Witold Lutosławski
-
czas trwania 6 min 26 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Bukoliki – opracowanie autorskie na altówkę i wiolonczelę | Witold Lutosławski
-
czas trwania 24 min 33 sek
Przejdź do gatunku: utwór muzyczny
Muzyka form przestrzennych | Cezary Duchnowski
SKOMENTUJ
Dodaj komentarz.Poniżej znajduje się wtyczka systemu komentarzy DISQUS. Została ona napisana w html5, dlatego upewnij się czy Twój czytnik ekranu go wspiera. Oficjalnie wspierane przez DISQUS czytniki to VoiceOver i NVDA.
Przemieszczając się przyciskiem tab po kolejnych polach wtyczki, w 9 kroku (po pozycji udostępnij) możnesz wpisać treść komentarza. Jeśli jesteś już zalogowany zatwierdzić wysłanie Twojego komentarza możesz w kroku 10.
Jeśli nie jesteś zalogowany do systemu DISQUS możesz to zrobić w kroku 10. Możesz również logować się poprzez konta Facebook, Twitter lub Google+ w krokach kolejno 11, 12 i 13. W celu zarejestrowania nowego konta w DISQUS podaj swoje dane, w kroku 15 imię, 16 e-mail, 17 hasło. Zatwierdzić wysłanie komentarza można w kroku 18. comments powered by Disqus